Tweede Wereldoorlog

Foute vrouwen in Vlaanderen na de Tweede Wereldoorlog
Zoals Hilde Timmerman in het februarinummer eerder dit jaar al aangaf, liet een genderonderzoek naar de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog en naar de zuiveringen na dezelfde oorlog in België lang op zich wachten. Dit heeft zowel te maken met de maatschappelijke gevoeligheid van de themata collaboratie en 'repressie' als met de stiefmoederlijke behandeling van vrouwengeschiedenisonderzoek. In het juninummer deed Sophie Bollen het genderkarakter van de administratieve zuiveringen in de RTT (Regie voor Telegrafie en Telefonie) uit de doeken. Zij maakte daartoe gebruik van de dossiers die de RTT opstelde. In dit artikel illustreert de auteur de meerwaarde van gender onderzoek via een analyse van totaal andere bronnen, namelijk internerings- en strafdossiers van vrouwen die na de tweede wereldoorlog geïnterneerd werden in één van de interneringscentra in Gent, hoofdstad van de provincie Oost-Vlaanderen.

Machteld de Metsenaere

Vrouwengeschiedenis

De Kweekschool voor Onderwijzeressen en de Vrouwengeschiedenisgroep
Jaren stond-ie als een winkeldochter te verstoffen in een hoekje van mijn werkkamer, de kaartenbak met archiefgegevens over de Groningse (Gemeente)kweekschool voor onderwijzeressen (1876-1937), aan het einde van de jaren zeventig aangelegd door studentes van de Groningse Vrouwengeschiedenisgroep. Ooit was er één artikel over gepubliceerd en daar was het bij gebleven. Ik kon me niet eens meer herinneren hoe en door wie de bak in mijn bezit gekomen was, alleen nog waarom. 'Jij bent de enige van de groep die zich nog met onderwijs bezighoudt, misschien kun je er ooit iets mee', had de schenkster hoopvol gezegd.

Mineke van Essen

Autobiografie

De autobiografieën van Betsy Perk en Mina Kruseman
Eén blik op de inventarisatie van Nederlandse egodocumenten maakt duidelijk dat het aantal gepubliceerde autobiografieën in de negentiende eeuw sterk toeneemt. Slechts een klein deel daarvan is geschreven door vrouwen. De autobiografieën van Betsy Perk (1874) en Mina Kruseman (1877) springen daarom des te meer in het oog. Wat bewoog deze feministes met een levensgeschiedenis naar buiten te treden toen andere vrouwen dat nog niet deden? Marijke Huisman betoogt dat Perk en Kruseman zich realiseerden dat de human-interestbelangstelling van een nieuwe groep lezers hen de kans bood, geld te verdienen met hun status als publieke persoonlijkheden.

Marijke Huisman

Architectuur

De sociaal en politiek geëngageerde architectuur van de Oostenrijkse Margarete Schütte-Lihotzky (1897-2000)
In Wenen dragen een woon- en plantsoencomplex en een auditorium van de Technische Universiteit haar naam. Haar Frankfurter Küche stond in 1999 op de tweede plaats in de lijst van een Oostenrijks tijdschrift met de tien beste ontwerpen van de 20ste eeuw. Toch was Margarete Schütte-Lihotzky in eigen land lange tijd alleen bij specialisten bekend. Waardering en beroemdheid vielen haar pas op hoge leeftijd en postuum ten deel. Die pijnlijke vertraging is vooral het gevolg van de afstraffing van haar politieke engagement: de communistische verzetsvrouw bleef ook na de Tweede Wereldoorlog lid van de communistische partij, wat met een Berufsverbot werd bestraft: van de overheid kreeg ze geen bouwopdrachten meer, een ramp voor een architect van sociale woningen.

Inge Arteel

Biografie

Johanna Schopenhauer en haar zoon Arthur
Na jarenlange ervaring met contemporaine moeders en zonen en hun invloed op elkaar, richt schrijfster dezes zich op historische moeders en zonen ten einde hun verhouding in andere tijden te bestuderen. In 1967 vraagt Joke Smit zich in 'Het onbehagen bij de vrouw' af of moeders die hun interesse buiten het huishouden verleggen hun kinderen niet meer te bieden hebben dan affectie alleen. Deze vraag had Arthur Schopenhauer twee eeuwen eerder al met ja kunnen beantwoorden, waarbij hij er waarschijnlijk onmiddellijk aan zou hebben toegevoegd dat bij zijn moeder, Johanna Schopenhauer, de affectie ver te zoeken was en zij op haar beurt deze boude uitspraak van haar zoon naar het rijk der fabelen had verwezen. Wie moeder en zoon Schopenhauer waren en hoe ze elkaar wederzijds beïnvloedden, daarover gaat dit artikel.

Angela Crott

Economische en sociale geschiedenis

Bossche renteniersters
Voor de vroegmoderne vrouw in de Nederlanden heeft het strenge juridische keurslijf al enige tijd plaatsgemaakt voor een positief beeld van sociale en vooral financiële autonomie. Maar wat deden deze vrouwen zoal met hun centen? De rentemarkt van 's-Hertogenbosch biedt een uitstekende mogelijkheid om het investeringsgedrag van enkele zestiende-eeuwse vrouwen vanonder het stof te halen.

Jord Hanus

Theologie

De receptie van het paradijsverhaal in de vroege Amerikaanse burgerrechtenbeweging
In het paradijsverhaal gaat het over vallen en opstaan, over hoe de wereld oorspronkelijk bedoeld was en is. Het doen en laten van de eerste twee mensen, Adam en Eva, staat centraal. Het verhaal laat ons achter met de vraag hoe verder te gaan met de opgelopen schade. In deze bijdrage onderzoekt de auteur welke invloed het Adam en Eva-motief heeft gehad op de vroege Amerikaanse burgerrechtenbeweging. In hoeverre heeft dit theologische motief reëel bestaande historische figuren beïnvloed bij de ontwikkeling van een eigen, bijzondere maatschappelijke identiteit?

Susanne Hennecke

Vrouwenbeweging

Het ontstaan van het Vrouwen Overleg Komitee binnen de tweede feministische golf in Vlaanderen
Tot op de dag van vandaag neemt het VOK (Vrouwen Overleg Komitee) een unieke positie in het feministische landschap in: het is de oudste nog bestaande organisatie van de tweede golf in Vlaanderen, het is een volwaardige gesprekspartner van de overheid geworden zonder haar autonomie te moeten prijsgeven en met de jaarlijkse organisatie van de vrouwendag geeft het VOK nog steeds een gezicht aan de hele Vlaamse vrouwenbeweging. Hoe en in welk klimaat is deze organisatie juist ontstaan? Wat is haar voornaamste opdracht en op welke manier maakt ze deze waar? En tot slot: hoe past de ontstaanscontext en ontwikkeling van het VOK binnen de opkomst van de tweede feministische golf in Vlaanderen?

Heleen van Loon

Recensie

Kuisheid voorop! Ovidius' Hollandse epigonen
"Een klein, maar bijzonder genre", noemt Olga van Marion de heldinnenbrief. Haar doel is restauratie. Zij wil met Heldinnenbrieven. Ovidius' Heroides in Nederland laten zien hoeveel en welk type heldinnenbrieven er in het Nederlandse taalgebied zijn geschreven tussen de Haagse hofdichter Dirc Potter in 1412 en de vroege negentiende eeuw. Bilderdijk en De Clerq zijn de laatste exponenten van de Hollandse Heroides. In de ruim vierhonderd jaar dat het genre beoefend is in Nederland en Vlaanderen is er oneindig gevarieerd op het thema van Ovidius.

Mieke de Vos

Emancipatie achter de dijken
Alweer een boek over vrouwen en de islam. Dat er in de Koran negatieve passages over vrouwen staan, is inmiddels breed uitgemeten. Dat er in 'de islamitische wereld' vrouwen onderdrukt worden is algemeen bekend. In de stroom van publicaties van de laatste jaren is het boek van Ceylan Pektas-Weber, Moslima's. Emancipatie achter de dijken echter een verademing. Het was hoog tijd voor een boek over, en vooral door, Nederlandse Moslima's die Nederlands èn moslim zijn.

Madelon Stokman

VVG
Interactieve geschiedenis via www.vrouwengeschiedenis.nl

Onder de loep
Elkie Jordans

De redactie heeft moeite gedaan de rechthebbenden van afbeeldingen in Historica op te sporen. Rechthebbenden van afbeeldingen kunnen zich melden bij de redactie indien zij van mening zijn dat materiaal ten onrechte is gebruikt.