Inleiding

De gender van de canon
De eerste associatie bij het thema 'Over de top: vrouwen in de canon' leidt naar de Engelse uitdrukking. Iemand die 'over the top' is vertoont uitzinnig gedrag en gaat buiten zijn boekje. Als het om mannen gaat is dat soort gedrag geoorloofd of zelfs functioneel. Wat men ook van Theo van Gogh of Jan Mulder moge vinden, ze vallen als 'de ander' niettemin binnen mannelijke kaders van macht. Daarentegen zijn hun vrouwelijke pendanten nauwelijks voorstelbaar. Dat zou neerkomen op een plaats als 'de ander' binnen een al gemarginaliseerde positie. Een soort dubbele 'ander'.
De keuze voor de woordspeling 'Over de top' door de organisatoren van het symposium van Historica is daarom mooi gevonden. Vrouwen aan de top bekleden een bijzonder precaire positie. Voor hen ligt immers altijd het gevaar op de loer dat hun gedrag, toch al uitzonderlijk door hun positie aan de top, als 'over the top' wordt bestempeld: buiten het boekje van geoorloofd gedrag.

Ruth Oldenziel

Oudheid

Sapfo, Ovidius en de literaire canon in de oudheid
Wat wij beschouwen als de literaire canon uit de oudheid is tot ons gekomen als een fossiel, gestold in de periode van de tweede tot de vierde eeuw na Christus, de tijd waarin papyrusrollen zijn vervangen door het handgeschreven boek, de codex. In, voor en na die tijd is enorm veel werk verloren gegaan. Onder andere de teksten van vrouwelijke auteurs zijn nauwelijks overgeleverd. Gebrekkige overlevering bemoeilijkt het zicht op de canon en de canonvorming uit de oudheid. Onze canon van de oudheid hoeft niet noodzakelijkerwijs overeen te stemmen met die uit de oudheid zelf. Bovendien is wat wij gemakshalve aanduiden als de klassieke oudheid een periode van duizend jaar. In die lange tijdspanne is de literaire canon waarschijnlijk aan verandering onderhevig geweest. Van de vrouwelijke auteurs uit de oudheid is er maar één tegenwoordig gecanoniseerd en dat is de dichteres Sapfo. Waarom we alleen Sapfo vinden in de canon is het onderwerp van dit artikel.

Mieke de Vos

Feminisme

De feministische canon is niet (langer) alleen
In de beginjaren van de tweede feministische golf was de universiteit als feministisch actieterrein niet voor de hand liggend. Feministische studentes en wetenschappers achtten zichzelf bevoorrecht, en staken hun energie in de linkse studentenbeweging. Ze hadden eerst het feminisme buiten de universiteit nodig om hun feministische stellingname ten opzichte van de wetenschap te ontwikkelen en te versterken. Toch werd er al in de loop van de jaren zeventig door feministen een begin gemaakt met het tornen aan academische waarden. Beïnvloed door de kritische studentenbeweging gingen feministen zich richten op de veronderstellingen van de bestaande wetenschap. De feministen aan de universiteiten realiseerden zich dat niet alleen de waarden van de dominante klasse de wetenschappen kleurden (zoals marxisten beweerden), maar ook de waarden van de dominante sekse.

Iris van der Tuin

Politiek

'Is Margaret Thatcher wel een vrouw?'
In juni 2002 hield ik een voordracht over Margaret Thatcher tijdens een congres over de Britse politieke persoonlijkheid in Manchester. Na afloop ontstond onder de, voornamelijk Britse, aanwezigen een verwoede discussie en tot mijn niet geringe verbazing beweerde een mannelijke hoogleraar in alle ernst dat Thatcher geen vrouw is. Later, op het ESSHC-congres te Berlijn in maart 2004, heb ik deze opmerking nog eens gehoord, ook dit keer van een man. Het bewijst maar weer een keer hoe controversieel Thatcher als eerste vrouwelijke Prime Minister in Groot-Brittannië en überhaupt in een westers land, is geweest. Maar ook is het een onderstreping van het al vaker gesignaleerde gegeven dat bij vrouwen in leidende posities al gauw hun vrouwelijkheid in twijfel wordt getrokken. Wellicht zal dit pas over gaan als er voldoende van dergelijke vrouwen (geweest) zijn.

Anneke Ribberink

Voorbeeldvrouwen

Ans Markus, Els Witte, Agnes Jongerius en Annie Brouwer

Madelon Stokman

Popmuziek

Vrouwen in de internationale popmuziekcanon
Vrouwen zijn traditioneel goed vertegenwoordigd in de populaire muziekwereld die rond 1890 in New York werd georganiseerd als commerciële bedrijfstak. Ze hoefden zich niet in te vechten of dubbel te presteren. De aanwezigheid van vrouwen is in de entertainmentwereld immers onmisbaar. Hun rol was echter beperkt tot die van dansende en/of zingende blikvanger. Alleen de spotlights van het moment en de cijfers van het boekjaar tellen in de showbizz. In die wereld zonder geschiedenis waren artiesten inwisselbaar, liedjes wegwerpproducten. Niemand had het in die context over 'kunst', laat staan over 'canon'.

Lutgard Mutsaers

Interview

Interview met de Groningse hoogleraren Mineke van Essen en Janka Stoker
Mineke van Essen en Janka Stoker zijn moeder en dochter, beide hoogleraar, en dat ook nog eens beiden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Moeder Mineke is sinds 1999 hoogleraar Genderstudies bij de sociale faculteit en dochter Janka is sinds 2003 bijzonder hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering bij de faculteit bedrijfskunde.
In het kader van het Letteren Vrouwen Netwerk van de RUG interviewde Mariken Schuur de twee vrouwen over het hoogleraarschap.

Madelon Stokman

Grootste Nederlander

De Grootste Nederlander m/v?
Hoe is het succes van vrouwengeschiedenis te meten? Recent werd in het Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis bepleit om bij het evalueren van de positie en integratie van dit specialisme in de 'geschiedschrijving als geheel' niet alleen te kijken naar het academisch onderzoek. Inderdaad dient de blik verbreed te worden tot een veel ruimere 'historische praktijk'. Met name aan sectoren van de mainstream historische cultuur als onderwijs, archieven en musea is het succes af te meten. Maar er zijn nog meer al dan niet geïnstitutionaliseerde sectoren waarin geschiedenis wordt overgedragen aan grote aantallen mensen. Ook televisie speelt daarin een belangrijke rol.

Kees Ribbens

Politiek

Krijgen de Verenigde Staten een vrouwelijke president in 2008?
Al op de Highschool ben je zeer geïnteresseerd in politiek en neem je deel aan allerlei acties. Eenmaal op de universiteit wordt je belangstelling voor de politiek steeds groter. Bovendien trouw je met de meest sexiest, charismatische jongen op de campus die ook nog studentenleider blijkt te zijn. Uit liefde volg je hem naar het 'Drenthe' van de Verenigde Staten, Arkansas, waarmee je een goedbetaalde carrière als juriste opgeeft. Maar gelukkig ontpopt je echtgenoot zich tot een veelbelovende politicus en je besluit hem door dik en dun te steunen. Na vele campagnes, ondermeer in een hippe autobus waarmee jullie heel Amerika bereisden tot je elkaar niet meer kon zien van ellende, heeft je echtgenoot eindelijk succes. En zo word je op een gegeven dag wakker in het Witte Huis. Eindelijk zou het ware leven beginnen. Samen met je echtgenoot zou je een co-presidentschap vormen en het land hervormen door het ondermeer een fatsoenlijke ziektekostenverzekering te geven. Maar dan volgt de confrontatie met de harde werkelijkheid. Je bent slechts First Lady en deze dient zich bescheiden te gedragen: je mag eigenlijk geen politieke uitspraken doen in het openbaar. Je moet je bescheiden opstellen achter je echtgenoot en pastelkleurige pakjes dragen, altijd met hoed en veel praten over de waarde van het gezin en discussiëren over koekjesrecepten.

Margrith Wilke

Recensie

Met één voet in/uit de canon
Netheid en onomstredenheid, zo kan het beeld inderdaad worden beschreven dat spontaan bij me opkomt als ik het boek over de schrijfsters van Sara Burgerhart ter hand neem. Of anders gezegd: niemand twijfelt aan de kwaliteit van hun literaire oeuvre maar tegelijk is er dan ook geen enkele levende ziel meer die ze op zijn of haar nachtkastje heeft liggen. Gecanoniseerd en deugdelijk versteend in de boekenkast des vaderlands. Peter Altena en Myriam Everard brachten maar liefst achttien auteurs samen die aantonen dat Betje Wolff en Aagje Deken ten onrechte stofwebben hebben vergaard en dat hun werk en leven ook vandaag nog inspiratie kan bieden voor wetenschappelijk debat en studie. Canonisering zonder actualisering kan immers leiden tot het verdwijnen uit de canon en dit mag natuurlijk niet gebeuren.

Sophie Bollen

Voorbeeldvrouwen

Renate Dorrestein, Hedy d'Ancona, Ruth Oldenziel en Clairy Polak

Eva Midden

Recensie

De eerste studente
Er zijn niet veel vrouwen uit de zeventiende eeuw doorgedrongen tot de canon. In de vorig jaar door de KRO georganiseerde verkiezing van de Grootste Nederlander komen er slechts twee voor in de top 100. Op nummer 73 staat Kenau Simonsdochter Hasselaar die bekend is vanwege haar rol bij de verdediging van Haarlem tijdens de Opstand. Drie nummers lager, op 76, prijkt de naam van Anna Maria van Schurman (1607-1678). Met het onlangs verschenen boek De eerste studente: Anna Maria van Schurman eist Pieta van Beek voor haar een plaats op in de canon.

Annelies de Jeu

Onder de loep

Tentoonstelling: Aletta Jacobs en het verlangen naar de politiek

Elkie Jordans

De redactie heeft moeite gedaan de rechthebbenden van afbeeldingen in Historica op te sporen. Rechthebbenden van afbeeldingen kunnen zich melden bij de redactie indien zij van mening zijn dat materiaal ten onrechte is gebruikt.