Jubileum

Materiële cultuur, context en betekenis
Tot nu toe is vrouwengeschiedenis vooral gebaseerd geweest op geschreven bronnen. Historica wil met een themanummer over materiële cultuur aandacht besteden aan de betekenis van de ons omringende ‘dingen’ voor de geschiedenis van vrouwen. Dit thema sluit aan bij het congres Culturele Bagage dat op 11 en 12 oktober 2002 werd gehouden en was georganiseerd door de VVG, de Stichting Vrouwengeschiedenis van de Vroegmoderne Tijd en het Historisch Platform. Historica vroeg twee specialisten op het terrein van de materiële cultuur, Renate van de Weijer en Gerard Rooijakkers, het themanummer in te leiden.

Gerard Rooijakkers en Renate vd Weijer

Afbeeldingen

Een rondgang door het Allard Pierson Museum
Wie een beeld wil krijgen van de materiële overblijfselen van een beschaving kan naar een archeologisch museum gaan om daar kunst- en gebruiksvoorwerpen te bekijken. Maar geven die een representatief beeld en meer in het bijzonder, geven die een goed beeld van het leven van de vrouw in die beschaving? Of is het beeld vertekend en zien we bij deze voorwerpen, die vaak door en voor mannen gemaakt zijn, de vrouw door de ogen van de man?

Geralda Jurriaans-Helle

Devotieprenten

Minnemystiek op devotieprenten in de zeventiende-eeuw
Enige duizenden kloppen en begijnen leefden en werkten in de Republiek. Zij onderwezen en verzorgden (wees)kinderen, armen en behoeftigen en ondersteunden priesters. In de moeilijke tijd van de contrareformatie hielden deze semi-religieuze vrouwen de katholieke kerk in de Noordelijke Nederlanden overeind. Een belangrijk aspect van hun spirituele praktijk was het mystieke huwelijk. Als bruiden van Christus leefden zij een vroom en deugdzaam leven, opdat zij eens werden verenigd met hun hemelse bruidegom. Inspiratie voor het aardse leven vonden de vrouwen bij devotieprenten.

Evelyne Verheggen

Poppenhuizen

Het leven van een huisvrouw in miniatuur
Poppenhuizen zijn bij uitstek objecten die met vrouwen worden geassocieerd. Ze zijn een favoriet verjaarscadeau voor meisjes en ook op volwassen vrouwen hebben poppenhuizen een grote aantrekkingskracht. Na de Nachtwacht zijn de zeventiende-eeuwse poppenhuizen van het Rijksmuseum de grootste publiekstrekkers. Het publiek dat hier kijkt, dat lezingen bijwoont of poppenhuisbeurzen bezoekt, bestaat voor het overgrote deel uit vrouwen. Er wordt veel tijd en geld besteed aan de inrichting van een nieuw poppenhuis. In de meeste gevallen bepalen vrouwen de indeling, de functie van de kamers, de aanschaf van de meubels en de inhoud van de kasten. Als mannen betrokken zijn bij een poppenhuis, dan is vooral de bouw van het huis of de vervaardiging van het meubilair hun terrein.

Jet Pijzel-Dommisse

Marketing

Hoe fornuizen aan de vrouw werden gebracht
In de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw woedde er in Nederland een felle concurrentiestrijd tussen gasbedrijven en elektriciteitsbedrijven. Gas, dat uit steenkool werd gemaakt, werd veel gebruikt voor warmtetoepassingen in het huishouden, met name voor koken en verwarming. Elektriciteit werd aanvankelijk in hoofdzaak gebruikt voor de verlichting van woningen en bedrijven en voor elektromotoren in de industrie. De elektriciteitsbedrijven streefden echter naar een grotere en meer over de dag gespreide afzet van elektriciteit. Daarom introduceerden ze elektrische fornuizen en andere huishoudelijke apparaten, die vooral buiten de avonduren gebruikt zouden worden. Als reactie daarop propageerden de gasbedrijven verbeterde gasfornuizen. Zo spitste de concurrentiestrijd zich toe op de manier van koken. Peter van Overbeeke laat in dit artikel zien hoe het elektriciteitsbedrijf en het gasbedrijf uit Amsterdam hun kooktoestellen aan de vrouw probeerden te brengen.

Peter van Overbeeke

Spel

Kwartet van de koloniale verbeelding
Rond de Tweede Wereldoorlog gaf het Koloniaal Instituut in Amsterdam een kwartetspel uit. Tot voor kort werd dit kwartetspel niet als collectie beschouwd, maar geclassificeerd als educatief materiaal, behorend tot de geschiedenis van het uit het Koloniaal Instituut voortgekomen Tropenmuseum. Daarmee was het een rekwisiet. Maar tegenwoordig zien we het spel ook als een bron ter bestudering van vormen van representatie van de cultuur van Indonesië in Nederland. Het laat in een notendop zien hoe het Koloniaal Instituut ten tijde van de ethische politiek de maatschappijbewuste, goed opgeleide moderne burgerij informeerde over etnische diversiteit overzee, met de bedoeling dat zij zich op basis van een culturele hechting verbonden zou voelen met de Nederlandse beschavingsmissie aldaar. De betekenis van het kwartet is dus niet eenduidig. Susan Legêne belicht in dit artikel de twee kanten van het spel.

Susan Legêne

Poppen

Barbie. Speelgoed tussen commercie en idealisme
Barbie, de 11 inch plastic vrouw, kwam in 1959 ter wereld. Dat jaar presenteerde speelgoedfabrikant Mattel het miniatuurvrouwtje met borsten aan het aanvankelijk huiverige publiek van speelgoedverkopers. Ruim veertig jaar later is Barbie een alledaags materieel verschijnsel dat iedereen kent. Hélène Winkelman onderzocht de populariteit van Barbie en de wisselwerking tussen producent en consument.

Hélène Winkelman

Recensie

Vrouwen in de stedelijke ruimte

Renger de Bruin

Dierbaar ding

Stenen

Nelleke Noordervliet

Hybride trol

Esther Captain

Het clowntje van mijn vader

Ineke Strouken

Theelepeltje met olifant

Johanna Maria van Winter

Historica-service

 

Vers van de pers

De redactie heeft moeite gedaan de rechthebbenden van afbeeldingen in Historica op te sporen. Rechthebbenden van afbeeldingen kunnen zich melden bij de redactie indien zij van mening zijn dat materiaal ten onrechte is gebruikt.