Stel: je wil iets. Maar het mag niet. Men vindt het niet bij je passen, je bent niet slim genoeg, het past niet bij je aard, je hoort je plaats te kennen en er niet om te vragen, er zal alleen maar gedonder van komen als je het krijgt en degenen die het wel hebben zijn gewoon beter dan jij. Dus daarom hebben zij het wel en krijg jij het niet. Pas na 39 jaar vragen, praten, protesteren en uitleggen krijg je wat je wil. Hoe zou dat dan voelen?
/ door Pien Steringa /
Dat zouden we moeten vragen aan Aletta Jacobs die graag wilde stemmen maar dat niet mocht. In 1883 gooide zij de knuppel in het hoenderhok door het college van B&W van Amsterdam te verzoeken om haar op de kiezerslijst te plaatsen. Volgens haar voldeed zij aan alle wettelijke eisen om te mogen stemmen. Een lange juridische procedure volgde. Hoewel de Grondwet het kiesrecht aan meerderjarige Nederlanders met een bepaald inkomen toekende, stelde de Hoge Raad dat de kieswettelijke termen "Nederlander en ingezetenen alleen slaat op de mannen, anders ware dit afzonderlijk vermeld'.
Vrouwen mogen op dat moment dus niet stemmen in Nederland. Pas op 3 juli 1922, 39 jaar later, mag Aletta Jacobs voor het eerst naar de stembus om haar stemrecht uit te oefenen (zie foto, bron Aletta).
De strijd om het kiesrecht duurde lang om verschillende redenen. Ten eerste waren een flink aantal politieke partijen tegen stemrecht voor vrouwen. Ten tweede moest de Grondwet gewijzigd worden om het stemrecht mogelijk te maken, iets wat politiek niet makkelijk te realiseren viel. Er was een wijzigingsvoorstel in voorbereiding vanaf 1905. Daarin werd het kiesrecht voor mannen aangepast. Maar dit voorstel ging ook over onderwijs, een onderwerp dat voor veel verdeeldheid onder de partijen zorgde. Hierdoor was er geen overeenstemming. Tijdens de kiesrechtstrijd van vrouwen viel ook nog eens meermalen het kabinet, waardoor besluiten op dit punt niet konden worden genomen. Ook het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zorgde voor vertraging, andere zaken gingen toen voor.
Kiesrecht voor vrouwen werd door veel vrouwen uit de eerste feministische golf gezien als een oplossing voor veel problemen op het gebied van achterstelling van vrouwen. Als vrouwen konden meebeslissen in de politiek zou 'de vrouwenzaak' veel beter gediend zijn. Er ontstonden vanaf 1894 verschillende verenigingen die zich bezig hielden met het bepleiten van vrouwenkiesrecht. Door onvermoeibaar door te gaan met toespraken in het land, petities, congressen en wat we nu lobbyen noemen, werd er steeds meer steun verzameld. De aanhang van de verschillende verenigingen bleef groeien.
Die aanhang bestond niet allen uit vrouwen, onder de leden waren ook veel mannen. Dat de stemrechtkwestie ook leefde bij hen toont het Vrouwenkiesrechtlied dat wij kregen toegestuurd door Dirk Veenstra. Zijn opa was een sociaal bewogen man, geboren in 1877. Hij moedigt in zijn lied de vrouwen van Nederland aan hun stem te laten horen en mee te strijden voor het kiesrecht (klik op de afbeelding voor een vergroting). Het lied is geschreven op de melodie van het lied 'Kom knapen en meisjes verhef nu in koor'.
In 1916 boog de Tweede Kamer zich weer over het voorstel tot Grondwetswijziging waarin ook het kiesrecht zou worden aangepast. De vrouwenverenigingen die voor stemrecht streden trokken massaal naar Den Haag om een petitie aan te bieden en twee maanden lang hielden vrouwen een Vrouwenwacht op het Binnenhof om hun verzoek in de aandacht te houden.
Maar het was niet genoeg. In de Grondwet van 1917 mochten vrouwen wel worden gekozen, maar niet zelf kiezen. Daarnaast was het vanaf nu mogelijk om kiesrecht voor vrouwen te realiseren door een gewone wet. Dit hoefde niet meer via een Grondwetswijziging was alles wat makkelijker maakte. Toch was de teleurstelling groot omdat vrouwen nog steeds niet mochten stemmen.
Twee jaar later, in 1919, was het dan toch zo ver. Politicus H.P. Marchant diende een wetsvoorstel in om de Kieswet te wijzigen zodat ook vrouwen konden stemmen. Op 8 september 1919 werd de wet gepubliceerd en hadden vrouwen eindelijk hun stemrecht. Met een groot feest in het Concertgebouw in Amsterdam werd dit gevierd en werd Aletta Jacobs gehuldigd als voorvechtster.
Meer weten?
• Dossier vrouwenkiesrecht van Aletta Instituut voor vrouwengeschiedenis. Hier vind je meer informatie over de Verenigingen, hoofdpersonen en wetsvoorstellen.
• Het Pamflet Vrouwenkiesrecht door Aletta Jacobs en Frederike Swaantje van Balen-Klaar is online beschikbaar.
• Site over leven en werk van Aletta Jacobs
