“Ik wilde altijd psychiater worden, dat heb ik vanaf mijn zesde al gewild. Als ik op de middelbare school zei: “Ik wil dokter worden”, dan zeiden ze: “Kinderarts zeker?”
“Nee, geen kinderarts. Psychiater.”
“Ja, maar dan kan je geen kinderen krijgen.”
“Hoezo kan je dan geen kinderen krijgen?”
“Een werkende vrouw, een carrièrevrouw, dat kan niet samengaan met moederschap.” “Nee, hoezo niet?”
Zelfs mijn moeder zei: “Ja maar luister nou eens, je kan toch leuk Frans gaan studeren, dat kan je goed combineren met kinderen krijgen.” “Maar waarom kan ik geen dokter worden?” “Dat worden allemaal van die manwijven.” (...)
Nou dat gaf bij mij een soort tegengevoel: ik zal jullie eens laten zien dat ik niet bang ben en dat ik gewoon ga staan voor wat ik wil met mijn vak. Nou, dat speelde wel een heel grote rol. Dus toen Tante Sjaan kwam, was dat gewoon een manier om daar vorm aan te geven. Om er vorm aan te geven aan iets wat niet alleen bij mij leefde maar ook bij andere vrouwen leefde. Wat al een hele tijd leefde.”

“In elk koloniaal land heeft de vrouw een voorname rol vervuld.” Dit schreef de medeoprichtster van de Vereeniging van huisvrouwen in Indië en vanaf 1935 het eerste vrouwelijke lid van de Volksraad, C.H. Razoux Schultz-Metzer in 1942. En ze heeft gelijk; het kolonialisme wordt gezien als een typische mannenzaak, maar er viel er wel degelijk een rol te spelen voor vrouwen. Bij het Europese kolonialisme was niet alleen sprake van een militaire, politieke en economische overheersing; er was ook sprake van een cultureel proces. Vrouwen hadden dan wel geen inspraak in de militaire, politieke en economische aspecten van het kolonialisme, maar op het sociale vlak konden zij zeker invloed uitoefenen. Vrouwen speelden hun koloniale rol niet op het 'echte' koloniale toneel, maar als echtgenotes en moeders binnen de alledaagse omgeving van het gezin. En juist het alledaagse was dé plek waar machtsrelaties tot uiting kwamen.

Behalve Guido Gezelle verkocht geen enkele Vlaamse dichter beter dan Alice Nahon (1896-1933). Hoewel de poëzie indertijd enthousiast werd onthaald door zowel het grote publiek als de literaire kritiek in Vlaanderen en Nederland, wordt haar werk vandaag de dag afgedaan als sentimenteel gerijmel of 'Gartenlaubepoëzie' (naar het conservatieve Duitse massablad) zoals haar ietwat afgunstige tijdgenoot Paul van Ostaijen het noemde. Maar wie was de vrouw achter dit fenomeen? De bestaande biografische schetsen waren eerder hagiografisch van inslag en bevestigden Nahons imago van 'weemoedig kwijnmeisje'. Voor het schrijven van haar biografie, ben ik terug gegaan naar archivalische bronnen.

“We hebben lang een korset gehad ook, als kind, 't is juist. Oh, dat je moest toetrekken, een korset want dat was voor je buik, want anders had je een vree buik. En ik had nog gene gedragen als mijn plechtige communiekleren moesten gemaakt worden, ik had da nog niet gedragen. En ja, Paula [BET: de kleermaakster] zegt: 'Voor haar kleedje' zegt ze, 'je gaat haar moeten een korset kopen', tegen mijn moeder. En ik heb dan mijn eerste korset gedragen. En ze trokken dat toe, met rijgkoorden jongen, en met haken en ogen en je zat daar, 't was wel warm verzekerst. Ik ga niet zeggen voor je rug, ik weet het niet, misschien goed. Maar we droegen al een korset de meiskes, ja. [...] Oh ja, we waren nog gauw content. Wel ja, ik ga niet zeggen, maar ja, ik heb dat dan altijd gedragen, ik droeg dat precies nog graag.”

Met deze uitspraak typeerde de Nederlandse literator Rob Nieuwenhuys het leven van Maria Carolina Frank, Mina Krüseman, Annie Foore, Melati van Java en Thérèse Hoven, vijf negentiende-eeuwse auteurs die als de eerste koloniale romanschrijfsters uit de Indisch-Nederlandse literatuurgeschiedenis worden beschouwd. Deze schrijfsters die in hun eigen tijd een opmerkelijke productie tot stand brachten en een groot succes bij het leespubliek boekten, hebben een pioniersrol gespeeld in een tijd waarin zowel de kolonisatie als de literatuur hierover als louter mannelijke aangelegenheden werden beschouwd. Maar door de negatieve receptie van hun werken door eigentijdse én hedendaagse critici is tot nu toe de waarde van hun productie voor het Indisch-Nederlandse erfgoed én voor de (vrouwen)literatuurgeschiedenis over het hoofd gezien.

In deze vaste rubriek brengt Historica iemand voor het voetlicht die vanuit haar of zijn discipline reflecteert over de (mogelijke) meerwaarde om te werken vanuit een genderperspectief. Op de Historicapagina van de website van de VVG kan u reacties op deze rubriek posten. Op die manier willen Historica en de VVG actief het wetenschappelijke én publiek debat rond genderonderzoek stimuleren. Als archivaris van het Archiefcentrum voor Vrouwengeschiedenis (AVG) heeft Els Flour een goede kijk op de mogelijkheden en uitdagingen van het vrouwenarchiefwezen en het gender-geschiedenisonderzoek in België. Haar getuigenis over de uitbouw en werking van het AVG leert dat met beperkte middelen maar met veel daadkracht het geheugen van de vrouwenbeweging in België van de vergetelheid wordt gered. Geschiedenis was dan wel haar eerste liefde maar in een archief werken: “Neen, dát nooit”, zo zwoor ze als studente.

In 1989 dook de sinds 1843 verloren gewaande vriendenrol van de blinde dichteres en schrijfster Petronella Moens (1762-1843) op uit een familiearchief. Ans J. Veltman-van den Bos, die promoveerde met een proefschrift over Moens, en Jan de Vet, emeritus bijzonder hoogleraar cultuurgeschiedenis, grepen deze kans met beide handen in Par Amitié. De vriendenrol van Petronella Moens. Zij verzorgden deze fraaie tekstkritische uitgave met commentaar van dit 'vriendenboek' van Petronella Moens. Deze verzameling prozatekstjes en gedichten geschreven door haar vrienden en kennissen geeft ons een uniek beeld van wat in de jaren 1786-1840 in de Lage Landen leefde. De thema's vriendschap en troost lopen als een rode draad doorheen het hele werk.

In 1995 en 1996 sprak Monika Diederichs met 49 vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog een relatie hadden met een Duitse militair, in de volksmond 'moffenmeiden'. Daarnaast sprak ze vijf kinderen van Duitse militairen over hun moeder. Samen met andere bronnen gebruikte Monika Diederichs deze interviews voor haar boek Wie geschoren wordt moet stil zitten: de omgang van Nederlandse meisjes met Duitse militairen (Boom, 2006). Monika Diederichs zal dit jaar haar interviews schenken aan Aletta, Instituut voor Vrouwengeschiedenis en daarmee dit materiaal toegankelijk maken voor andere onderzoekers.

In 2005 vierde het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwen-beweging – recent omgedoopt tot Aletta – zijn 70ste verjaardag met een geïnspireerd feestprogramma. Daarin pasten zowel een uitbundige quiz over de geschiedenis van de tweede feministische golf als een conferentie voor en met collega-centra over geschiedenis en toekomst van Aletta – en meteen ook van andere vrouwendocumentatiecentra. Traveling heritages: new perspectives on collecting, preserving and sharing women's history is de neerslag van dat seminarie, aangevuld met artikels van Aletta-medewerksters.