In 1883 publiceert Emile Verhaeren – een op dat moment nog onbekende dichter – zijn eerste dichtbundel, Les Flamandes, getiteld. Als de bedoeling van een eerste publicatie is om op te vallen, dan slaagt Verhaeren zonder twijfel in deze opzet. Zijn sensuele beschrijvingen van de Vlaamse plattelandsvrouwen laten weinig aan de verbeelding over en provoceren zo misnoegde en afkeurende reacties in katholieke kringen. Zij sporen zelfs aan tot het verbranden van de eerste oplage. Toch is het begin van Verhaerens literaire carrière een feit en de dichter zal door zijn hele poëtische oeuvre heen nog vele andere vrouwelijke figuren aan bod laten komen. Deze vrouwen, in wezen slechts de resultanten van dichterlijke verbeelding en schrijftalent, vertellen een interessant verhaal, dat parallel kan worden gesteld aan de sociaal-politieke werkelijkheid waarin Verhaeren leefde.

Meisjes die misdrijven plegen, men kan er maar moeilijk mee om. Ze schijnen de ‘typische’ gezagsgetrouwheid, zachtmoedigheid en omkadering te missen die de meeste vrouwen uit de criminaliteit zouden weghouden, en worden net daarom als bedreigend ervaren. Zo gaven recente berichten over toenemende ernstige en gewelddadige delinquentie onder jonge vrouwen aanleiding tot paniekreacties en interpretaties in termen van maatschappelijke desintegratie. Zulke reacties zijn niet nieuw, een kritische dialoog met het verleden lijkt daarom aangewezen. Deze bijdrage bekijkt de omstandigheden en trajecten die meisjes naar de rechtbank leidden in Antwerpen in het begin van de twintigste eeuw. De toegepaste wetgeving was ingegeven door burgerlijke vrees voor zedelijk en moreel verval en viseerde vooral het seksuele gedrag van meisjes. De vervolgde meisjescriminaliteit zelf was evenwel een zaak van meer verscheiden probleemgedragingen, vervolgers en definities van ontoelaatbaar gedrag, die nauw samenhingen met de sociale context waarin meisjes handelden.

Toen Anna me voor ’t eerst een tipje van de sluier van haar nieuwste roman Onrustvlinder oplichtte, wist ik het meteen. Dit is iets voor Historica: een veelbelovende kaft en een intrigerend, historisch verhaal over een 14-jarig meisje, Lowyse Adornes, in het laatmiddeleeuwse Brugge. De Sint-Trudo-abdij (of de huidige abdij van Male) is een van de locaties waar het verhaal van Lowyse zich afspeelt.
Twee dagen na de persvoorstelling van het boek vond dit interview met Anna en zuster Kristina plaats op deze bijzondere plek. De loopbrug over een slotgracht leidde me naar de monumentale poort van de abdij. Achter die poort was en is er de rust van het kloosterleven…
Anna doorbreekt met haar boek de historische stilte van een stuk religieuze geschiedenis en mentaliteitsgeschiedenis. In haar gedreven zoektocht naar bronnen en de correctheid van de historische feiten vond ze hulp en steun bij zuster Kristina, kloosterlinge en historica. In dit vraaggesprek gunnen Anna en zuster Kristina ons een blik op de wordingsgeschiedenis van een historische roman, het unieke bronnenmateriaal en de creativiteit van een auteur.

“Jij geeft meer om je aapjes en honden dan om je 12 kinderen.” Zo bestempelde Sophie van Hannover, een van de dochters van Elizabeth Stuart, haar eigen moeder. In de historiografie worden smakelijke maar rancuneuze uitspraken van familieleden van Elizabeth vaak herhaald, maar het beeld van Elizabeth Stuart dat zich verankerd heeft in ons historisch bewustzijn is slechts een samenraapsel van zulke anekdotische vertellingen. De ‘Winterkoningin’, zoals ze spottend werd genoemd, heeft nog steeds de reputatie van een uitgerangeerde koningin. Een blik op haar tot nu toe onverzamelde en voor het grootste gedeelte ongepubliceerde brieven stelt onomstotelijk vast dat dit onjuist is. Het beeld dat de historiografie van Elizabeth schetst, moet drastisch worden bijgesteld nu haar eigen correspondentie boven water komt.

Tussen de Franse Revolutie van 1789 en Napoleons troonsbestijging in 1804 veranderde de Franse maatschappij ingrijpend. Vrouwen en kinderen die voorheen doorgaans weinig rechten genoten, kregen opeens allerlei rechten toebedeeld. Niettemin werden veel hiervan enkele jaren later onder het bewind van Napoleon weer teruggedraaid. Dit artikel gaat in op de napoleontische Code civil des Français en de wijze waarop dit Burgerlijk Wetboek vorm gaf aan de relaties tussen mannen, vrouwen en kinderen.

In deze nieuwe vaste rubriek brengt Historica een onderzoeker voor het voetlicht die vanuit haar of zijn discipline reflecteert over de (mogelijke) meerwaarde om te werken vanuit een genderperspectief. Op die manier willen Historica en de VVG actief het wetenschappelijke én publiek debat rond genderonderzoek stimuleren. De eerste in rij is Carla van Boxtel, die op 20 februari haar oratie hield aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar ze sinds 1 juli 2008 werkt als bijzonder hoogleraar Historische Cultuur en Educatie. Een gesprek over de achtergronden en de uitdagingen van haar interdisciplinaire onderzoek, en over de rol van gender in het geschiedenisonderwijs.

Selma Leydesdorff geeft met haar geschiedenis van Srebrenica een stem aan vrouwen in de Joegoslavische burgeroorlog en hun lijden. Een stem die niet aanwezig is in de historische literatuur omdat een traditionele historische benadering veelal geen raad weet met dit soort gegevens. Leydesdorff laat vrouwen aan het woord, zonder echter de context waarin deze verhalen zich afspelen, uit het oog te verliezen. Evenmin aarzelt ze in De leegte achter ons laten. Een geschiedenis van de vrouwen van Srebrenica het optreden van Dutchbat, de Nederlandse VN-militairen die met de bescherming van de enclave belast waren, in vraag te stellen.