Als vervolg op de bijdrage van Machteld De Metsenaere, vice-voorzitter van de VVG, over vrouwengeschiedenis in Vlaanderen, worden hier de persoonlijke reflecties van de voorzitter gegeven. Uitgaande van haar eigen ervaringen en wat zij hoort van anderen vraagt zij zich af: wat betekenen de maatschappelijke en de universitaire ontwikkelingen van het laatste decennium eigenlijk voor de positie van vrouwengeschiedenis en de VVG? En hoe moet de VVG daarop reageren? Als we de tijdgeest mogen geloven, is het feminisme dood. Welnu, dan moet ook vrouwengeschiedenis wel op sterven na dood zijn, want zij is immers een product van het feminisme, voortgekomen uit de tweede feministische golf.

Net als in het merendeel van de andere Europese landen davert gedurende de 18e eeuw ook in Italië de maatschappij van het ancien régime op haar grondvesten. Onder sterke invloed van de ideeën van de verlichting komt de geschiedenis stilaan in een nieuwe tijd terecht. Maar in welke mate was de revolutionaire 18e eeuw ook revolutionair voor vrouwen? Kan er gesproken worden over emancipatie of blijven vrouwen veroordeeld tot een traditionele en ondergeschikte positie? Om te bepalen wat de rol is geweest van de 18e eeuw in de Italiaanse vrouwengeschiedenis, doorkruis ik in dit artikel niet alleen de filosofie, maar ook de literatuur en werp ik tevens een korte blik op enkele 18e-eeuwse grandes dames.

Op 18 maart 2007 is de vrouwenhistorica Margrith Wilke overleden. Zij werd 48 jaar. Margrith Wilke was universitair docent bij de Afdeling Geschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens haar te korte leven heeft Wilke nieuwe mogelijkheden van vrouwengeschiedenis verkend en gestalte gegeven. Haar werk was interdisciplinair en vernieuwend. Zij zocht naar combinaties van kunstgeschiedenis en vrouwengeschiedenis waarbij sekse centraal stond. Zij liet een klein gaaf oeuvre na.

Vrouwen kunnen en konden binnen de katholieke kerk geen officiële functie vervullen. Ze kunnen formeel niet worden gewijd tot geestelijke en dus niet de biecht afnemen of een mis opdragen. Een wijding tot non – een van de enige formele posities voor vrouwen – betekende meestal een leven achter gesloten deuren, weg van de gemeenschap om hen heen. In veel studies wordt de rol van vrouwen in de middeleeuwse maatschappij om die reden gebagatelliseerd. Vrouwen spelen geen rol in de ‘standaardbronnen’ die historici raadplegen.

Op het moment woedt er in menige Vlaamse leraarskamer, column of lezersbrief een geanimeerd debat over (de onevenwichtige verhouding tussen) ‘kennen en kunnen’ bij onze leerlingen, vooral naar aanleiding van een ‘pamflet’ van een Brugse leraar, Marc Hullebus. Klemtonen en invalshoeken evolueren volop binnen het geschiedenisonderwijs, het belang van sociale, mentaliteits- en mondelinge geschiedenis neemt bijvoorbeeld ook almaar toe. Zoals Mieke de Vos in het 25e Jaarboek voor vrouwengeschiedenis de praktijk van het Nederlandse middelbaar onderwijs onder de loep heeft genomen, willen wij in dit artikel het Vlaamse geschiedenisonderwijs onderzoeken.

Ondanks de negatieve beeldvorming over alleenstaande vrouwen in de vroegmoderne Noordelijke Nederlanden (de Republiek der Verenigde Provinciën), bestond er toch ook een zekere acceptatie van ongehuwde vrouwen. Dat moest ook wel, want gedurende de hele zeventiende en achttiende eeuw waren er meer vrouwen dan mannen, veel vrouwen bleven dan ook alleenstaand. Zij moesten werken om in hun eigen levensonderhoud te voorzien. Er zijn aanwijzingen dat veel ongetrouwde vrouwen hierin slaagden, hoewel zij vaak slecht betaald werk in de textielnijverheid deden, zoals spinnen.

In de geschiedenis van de seksualiteit bestaat een lacune met betrekking tot de mentaliteiten van alledag als gevolg van een gebrek aan bronnen. Strafdossiers van zedenzaken, als plaatsen van confrontatie tussen norm en praktijk, kunnen echter een ongekende blik bieden op het intieme leven van mensen uit het verleden. De casestudie van Antwerpse zedenzaken uit het interbellum levert sporen op van een seksualiteitsbeleving die gedeeltelijk ontsnapt aan de burgerlijke normen, de kerkelijke moraal en de medische disciplinering: van meisjes die hun maagdelijkheid niet noodzakelijk bewaren tot aan het huwelijk, tot zeelieden die er zich niet aan storen dat hun scheepskok “zich met mannen ophoudt.”

Onder het portretreliëf van Don Juan van Oostenrijk op de gevel van hotel Zum goldenen Kreuz in Regensburg bevindt zich een vierstrofig opschrift uit 1865 waarin verhaald wordt hoe in dit historische pand keizer Karel V de mond van een maagd, de mooie Barbara Blomberg, kuste. Hiermee gaf de keizer de aanzet tot de geboorte van hun beider zoon Don Juan van Oostenrijk, die als de overwinnaar van Lepanto de geschiedenis in zou gaan. Aan de laatste zin van dit opschrift – “Vertel het verder als u wilt” – wordt in 2007 gehoor gegeven met de geschiedenis van moeder en zoon.