In 2006 werd de enige en interuniversitaire Voortgezette Academische Opleiding (VAO) Vrouwenstudies in Vlaanderen stopgezet. Verschillende onderzoekers uitten via Sophia, hèt coördinatienetwerk voor vrouwenstudies in België, hun ongerustheid via een open brief in de pers. Hierin dringen de initiatiefnemers aan op een structurele verankering van genderstudies in de universiteiten. Deze brief werd door meer dan 1000 mensen, vooral uit de universitaire wereld, ondertekend. Sindsdien worden gesprekken gevoerd tussen de politieke en de universitaire wereld. Redenen te over dus om kennis te maken met de actuele problemen van genderstudies in Vlaanderen.

In dit VVG/Historica congres, dat zal plaatsvinden op vrijdag 20 april 2007 in het IIAV in Amsterdam, willen wij het thema ‘vrouwen en religie’ vanuit een historisch perspectief bestuderen. De relatie tussen vrouw en religie in verschillende periodes komt daarom aan de orde. Hierbij kan gedacht worden aan de rol van vrouwen in de gelovige gemeenschap, maar ook aan hun invloed in de overdracht van cultuur en religie. Ook zal worden ingegaan op de wijze waarop vrouwen religie en emancipatoire idealen combineerden en combineren.

Op 2 februari 2005 kondigde het Turks Historisch Gezelschap (THG) aan dat de persoonlijke documenten van Latife Ussakî, de vrouw van Mustafa Kemal en de eerste first lady van de Turkse Republiek, spoedig openbaar gemaakt zouden worden. De persoonlijke documenten van Latife Ussakî zijn sinds haar dood in 1975 beheerd door staatsfunctionarissen en in 1980 toevertrouwd aan het THG, onder de voorwaarde dat het THG ze voor 25 jaar ontoegankelijk zou houden voor het publiek. Na de aankondiging van het THG dat de persoonlijke documenten van Latife Ussakî spoedig openbaar gemaakt zouden worden, barstte een tamelijk ruwe en chaotische discussie los in de media. Historici droegen hier ook aan bij. Het gehele debat onthulde zowel de overheersende genderopvatting in de samenleving als de sporen van de Turkse nationale historiografie.

Vanaf het ontstaan van de eerste kookscholen in de negentiende eeuw tot de Mammoetwet in 1968, heeft het huishoudonderwijs zich gericht op de huishoudelijke en vrouwelijke vorming van jonge meisjes. Ofschoon het vak ‘vrouwelijke vorming’ niet expliciet op het rooster stond vermeld, domineerde dit impliciet wel in alle vormen van het huishoudonderwijs. In dit artikel wordt het rooms-katholieke huishoudonderwijs in de periode 1919-1968 belicht, gebaseerd op onderzoek in de Brabantse steden Breda, Eindhoven en Tilburg. Deze steden kunnen illustratief genoemd worden voor de manier waarop de huishoudelijke en vrouwelijke vorming op de meeste katholieke huishoudscholen gestalte kreeg.

“Jammer, dat er geen vrouwen in de Koloniale Staten mogen. Ik zou er zeker in zijn! En voor de volksgezondheid mogen spreken!” Dit schreef de Surinaamse Grace Schneiders-Howard in 1930. Uit het citaat blijken haar twee grote passies: politiek en volksgezondheid. Na een wetswijziging in 1936, die vrouwen in Suriname het passief kiesrecht gaf, kreeg Schneiders-Howard haar kans om in de Staten te komen. Bij de volgende verkiezingen in 1938 werd zij inderdaad als eerste en enige vrouw in de Koloniale Staten gekozen. Maar wie in Suriname weet nog wie Grace Schneiders-Howard was? Tegenwoordig kennen nog maar weinig mensen haar naam, laat staan haar werk. Er is een straat in een woonwijk en een school in het district Nickerie naar haar vernoemd en ze is afgebeeld op een postzegel, maar in de meeste geschiedenisboeken wordt ze in een paar regels afgedaan, als ze al genoemd wordt.

Wanneer de eerste feministische golf ten einde loopt en de emancipatiebeweging haar belangrijkste strijdpunten heeft verwezenlijkt, overheerst aanvankelijk een stemming van overwinning. Maar onder een deel van de vrouwelijke bevolking tekenden zich ook tendensen af van ontevredenheid over de nieuwe situatie. Het beloofde paradijs bleek niet zo ideaal als te zijn voorgesteld; ambities voor het onderwijs en de arbeidsmarkt waren in de praktijk moeilijk in te passen in het leven van veel vrouwen. Bij sommige van hen leidde dit tot onzekerheid over hun rol en identiteit, en het verlangen kwam op de klok terug te draaien; terug naar de traditionele situatie. Eén vrouw in het bijzonder wierp zich op als spreekbuis van deze vrouwen en begon daarmee aan een lange strijd voor het behoud van de ‘ware vrouwelijkheid’.

In bijna elke stad die in de middeleeuwen tot de Zuidelijke Nederlanden behoorde, bevindt zich vandaag nog een waardevolle, eigenaardige en wat mysterieuze plaats, het begijnhof. Jongeren spreken er in de zomer af om hun eerste sigaret te roken terwijl studenten notities op het gras leggen die ze verstrooid bekijken. Oude dames lopen er rond met hun hondjes en kinderen verwonden hun knieën als ze met hun fietsen op de harde kasseien vallen. Maar wandelaars zijn zich meestal niet bewust van het feit dat begijnhoven in het verleden duizenden vrouwen hebben ontvangen die besloten hadden een intens contemplatief spiritueel leven te leiden zonder hun economische onafhankelijkheid en inzet in het seculaire leven te verwerpen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd in Groot-Brittannië stevig gedebatteerd over de voorwaarden voor volwaardig burgerschap. In de context van de oorlog werd burgerschap zowel van regeringswege als in de pers steeds meer omschreven in termen van dienstbaarheid aan de natie. De Britse historica Nicoletta Gullance betoogt dat deze burgerschapsdiscussies nieuw licht werpen op de vrouwenkiesrechtstrijd. Gullance laat zien hoe een belangrijk deel van de kiesrechtbeweging tijdens de oorlogsjaren handig gebruik maakte van de veranderende concepties van burgerschap. De beweging nam de taal van de patriottische burger over en presenteerde de Britse vrouwen steevast als vaderlandslievende heldinnen. Gullance stelt dat deze voorstelling van de patriottische burgeres langzaam veld won in de publieke opinie, de toon van de parlementaire debatten ging bepalen en uiteindelijk resulteerde in de toekenning van het beperkte vrouwenkiesrecht in 1918.

Vrouwen achter grote politici. De media blijkt ook nu vaak geprikkeld door dit fenomeen, denk maar aan de invloed van prinses Mathilde en lady Di, op hun echtgenoten, of Hillary Clinton en Ségolène Royal, die zelf een plaats veroverden op het politieke toneel. Ik ben op zoek gegaan naar de vrouwen achter de grote socialistische politici van het einde van de 19de tot het midden van de 20ste eeuw. Wie waren die vrouwen? Welke rol speelden ze in het leven van deze politici? Vertoefden ze voornamelijk achter de schermen en figureerden ze als visitekaartjes, waardoor ze een indirecte impact uitoefenden?

De beelden zijn bekend. Terwijl de meeste Nederlanders het feest van de bevrijding vierden werden de hoofden van ‘moffenmeiden’, ‘moffenhoeren’ of ‘soldatenkledders’ kaalgeschoren en met menie besmeurd. Onder het toeziend oog van de feestvierende bevolking werden ze op karren door stad of dorp naar het politiebureau vervoerd en soms nadien in kampen opgesloten. Deze beelden laten niet de mooiste kant van de Nederlandse (vooral mannelijke) bevolking zien.