Het herfstnummer van Historica staat in het teken van de geschiedenis van emoties. Het thema vertaalt zich in bijdragen over

• emoties en moederschap in brieven van delinquente meisjes in België
• de reacties op een anti-slavernijtoneelstuk eind 18de eeuw in Nederland
• liefsdesverdriet in werken van vrouwelijke troubadours uit de 12de en 13de eeuw en het zuiden van Frankrijk
• politieke vriendschappen tussen Thatcher en Reagan, Mitterand en Kohl

Laura Nys schreef het inleidende artikel en had een genderview met Tine Van Osselaer, in wiens onderzoek de geschiedenis van emoties een belangrijke plaats inneemt.

In dit nummer

/ Inleiding /

De geschiedenis van emoties: Een meerwaarde in het ontmantelen van stereotypen

In 2015 publiceerde fotografe Maud Fernhout een reeks foto’s van jonge mannen. Huilende jonge mannen. Ze noemde de reeks “What ‘real’ men cry like”. Hiermee bevroeg ze hedendaagse opvattingen over mannelijkheid en gevoelens: “Is being a man really suppressing your emotions; acting as if you do not have them […]?” De vraag die Fernhout opwierp, raakt aan de stereotiepe opvattingen over emoties. Mannen zouden rationeler zijn, vrouwen zouden intuïtief over betere emotionele vaardigheden beschikken. Zulke stereotiepe opvattingen zijn niet onschuldig. Ze nemen snel de vorm aan van ‘display rules’; regels die bepalen hoe mensen hun emoties mogen uiten.2 Door te wijzen op de diversiteit aan gevoelspraktijken uit het verleden, kan de geschiedenis van emoties weerwerk bieden aan stereotiepe opvattingen over gender en emoties.
Laura Nys

/ Sociale geschiedenis /

Emoties en moederschap in brieven van minderjarige delinquente meisjes in België

Tussen 1920 en 1927 ving de Kraaminrichting met zuigelingenopvang in Ukkel (Brussel) zwangere meisjes jonger dan 21 jaar op. De kliniek was echter geen reguliere instelling voor aanstaande moeders, maar detineerde minderjarige meisjes die in aanraking waren gekomen met justitie. De Kraaminrichting diende de jonge vrouwen enerzijds ‘her op te voeden’ en anderzijds voor te bereiden op het moederschap. Veel van die meisjes onderhielden na hun vertrek uit de instelling via brieven contact met de directrice. Op levendige wijze geven deze bronnen inzicht in hun emotionele omgang met het ouderschap, wat interessante inzichten oplevert voor de geschiedenis van emoties.
Carola Verbraak

/ Culturele geschiedenis /

In traanen wegsmelten bij Monzongo. Reacties op de opvoering van het eerste anti-slavernijtoneelstuk in Nederland

In het achttiende-eeuwse treurspel Monzongo, of de koninklijke slaaf (1774), het eerste anti-slavernijtoneelstuk in de Nederlandse letterkunde, maakt Nicolaas Simon van Winter bewust gebruik van het empathisch vermogen van zijn publiek om het te overtuigen van de noodzaak van een rechtvaardige en vrije samenleving waarin slavernij geen plaats heeft. In een brief aan de auteur beschrijft zijn vriend Johannes Lublink junior de intense reacties van de mannen en vrouwen in de zaal tijdens een premièrevoorstelling. Deze gevoelsuitbarstingen blijken niet gendergebonden en de mannen en vrouwen in de zaal schamen zich er niet voor hun gevoelsaandoeningen publiekelijk te uiten.
Cor de Vries

/ Genderview /
Tine Van Osselaer: ‘Emoties en het lichaam zijn volledig cultuur afhankelijk’

Tine Van Osselaer is onderzoeksprofessor in de geschiedenis van spiritualiteit, devotie en mystiek aan het Ruusbroecgenootschap (Universiteit Antwerpen). Momenteel leidt ze het ERC-project ‘Between saints and celebrities. The devotion and promotion of stigmatics in Europe, 1800-1950’. Haar liefde voor haar onderzoek is sprekend. “Toen ik begon aan de projectaanvraag, besefte ik hoe minimaal de slaagkansen waren. Ik dacht: ‘Ik schrijf een project uit dat ik zou willen uitvoeren als ik eens mocht dromen.’ Ik ben zo blij dat ik mijn passie ben gevolgd. Ik raad iedereen aan te durven dromen!”

Lees hier het interview dat Laura Nys met Tinne Van Osselaer had.

/ Culturele geschiedenis /

Liefdesverdriet in de hoofse chansons van vrouwelijke troubadours in de twaalfde en dertiende eeuw in het Zuiden van Frankrijk

Hoewel er de laatste decennia talloze studies over emoties in de Middeleeuwen verschenen zijn, is het aandeel specifiek op vrouwen gerichte studies vooralsnog beperkt gebleven. De trobairitz lichten in hun hoofse chansons een tipje van de sluier op. In niet mis te verstane bewoordingen geven zij vorm aan hun grenzeloze verlangen naar hun geliefde, hun intense smart als zij hem dreigen te verliezen of hun bittere verwijten als hij hun liefde niet beantwoordt. Net als bij hun mannelijke collega’s de troubadours is het ‘lijden om de geliefde’ een onvervreemdbaar element van hun liederen, maar de manier waarop zij er uiting aan geven, laat andere patronen zien.
Hannie van Horen-Verhoosel

/ Politieke geschiedenis /

‘Soulmates’. De rol van affectie in politieke vriendschap tussen Kohl en Mitterrand, en Thatcher en Reagan

Dit artikel onderzoekt twee welbekende politieke vriendschappen: die tussen de Franse president François Mitterrand en de Duitse kanselier Helmut Kohl, en de vriendschap tussen de Engelse premier Margaret Thatcher en de Amerikaanse president Ronald Reagan. Het artikel gaat nader in op twee aspecten van de politieke vriendschap: de affectieve dimensie en het gedeelde politiek project. De casestudies bevestigen het bestaan van affectieve relaties op het niveau van de interstatelijke betrekkingen, maar illustreren ook de constante spanning tussen het statelijke belang en de persoonlijke vriendschap. Het onderzoek suggereert voorzichtig dat juist op dit eenzame hoge en internationale niveau mannelijke politici een diepe affectieve vriendschap durven aan te gaan.
Yuri van Hoef

Orde en gezag. Hendrik Koekoek, George Wallace en de opkomst van het rechts-populisme in Nederland en de Verenigde Staten

In het radicale milieu van de jaren zestig ontstond een conservatieve tegenbeweging die momenteel een dominante factor is geworden in de westerse politiek. In dit artikel staan twee rechtse politici centraal: Hendrik Koekoek, oprichter van de Boerenpartij, en George Wallace, gouverneur van Alabama en presidentskandidaat in 1968. Aan de hand van deze casestudies zal aangetoond worden hoe gender en emotie doorslaggevend waren in de opkomst van het populisme in Nederland en de Verenigde Staten. Koekoek en Wallace zetten hun rurale masculiniteit in als wapen tegen ordeloosheid, bureaucratisering en een vermeend verlies van gezag en controle. In de context van de Koude Oorlog boden zij een reactionaire oplossing voor een breed gevoelde ‘crisis in masculinity’.
Maarten Zwiers

/ Recensie /

Hekserij, affect en het lichaam: Emotions in the history of witchcraft

Sinds zijn aanvang in het midden van de jaren 1980 heeft de emotiegeschiedenis zowel op het vlak van theorievorming als op het vlak van empirische studie een mooi parcours afgelegd. Emotions in the History of Witchcraft onder redactie van Laura Kounine en Michael Ostling, is daar een goed voorbeeld van. Deze bundel past het perspectief van de emotiegeschiedenis toe op de geschiedenis van de Europese demonologie en hekserijprocessen (ca. 1430-1725). De verschillende perspectieven op de emotiegeschiedenis – die helder uiteengezet worden in de inleiding – worden met elkaar in dialoog gebracht, waarbij zowel spanningsvelden als complementariteit duidelijk aan het licht komen. De bundel is misschien niet de eerste over de thematiek, maar is wél de eerste die het zo systematisch behandelt (vier delen belichten elk een eigen aspect), wat er een heuse pioniersstudie van maakt.
Steven Vanden Broecke