Recensies

Meer dan een inclusief pornoboek

Afgelopen zomer verscheen bij Blossom Books de seksbundel Damn Horny (2021) van Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen. Het schrijversduo heeft dan al veel boeken op zijn naam en verkreeg bekendheid met het boekje getiteld Damn, Honey (2018), een oproep voor vrouwen om zich vrij te voelen in hun doen en laten, en de gelijknamige podcast. Naar aanleiding van reacties van lezers en luisteraars die aangaven te verlangen naar meer diversiteit in porno en een perspectief anders dan dat van de cis-heteroman, ontstond het idee voor een queer pornoboek waarin wordt afgerekend met het fetisjeren van dikke mensen, transpersonen en lesbische seks. Hagen en Van Voorthuizen nodigden allerhande mensen uit om een verhaal te schrijven.

Lees meer: Recensie | Marie Lotte Hagen en Nydia van...

Mary: Monsterlijke machtsstructuren

Voor haar nieuwe roman dook Anne Eekhout in het leven van niemand minder dan de beroemde Mary Shelley. Opgegroeid in het Victoriaanse Londen als dochter van de vrijgevochten John Gotwin en Mary Wollstonecraft, was ze de schrijfster van de eerste gothic novel: Frankenstein. Haar veelbewogen leven is beroemd geworden, evenals de ontstaansgeschiedenis van Frankenstein. De genesis van het monster ligt aan het meer in Genève, waar dichter George Byron op een stormachtige nacht aan zijn entourage van romantische zielen (bestaande uit de dichters Percy Shelley, Mary Shelley, hun stiefzusje Claire Clairmont en de arts John Polidori) voorstelde om een verhalenwedstrijd te houden; degene die het meest beangstigende spookverhaal schreef, zou winnen.

Lees meer: Recensie | Anne Eekhout - Mary

De andere familielijn

De meeste familiegeschiedenissen volgen de lijn van het mannelijke geslacht: van vader op zoon. Dat is een gevolg van ons patriarchale familiesysteem, waarbij kinderen in de regel de naam van hun vader krijgen. Deze werkwijze leidt ertoe dat in veel van dit soort werken vrouwen slechts een bijrol spelen. Twee historici besloten onafhankelijk van elkaar dat zij een andere aanpak wilden kiezen, waarin vrouwen centraal zouden staan. Zo verschenen er in 2021 twee non-fictieboeken waarin de auteur onderzoek doet naar diens voormoeders in plaats van de klassieke voorvaders: De voormoeders. Een verborgen Nederlands-Indische familiegeschiedenis van Suze Zijlstra en Vrouwen van het land. Epos van drie dagloonsters van Theo Salemink.

Lees meer: Dubbelrecensie | De Voormoeders en Vrouwen van...

Herinneringen aan een belangrijk decennium

In Utrecht, waar ik vanaf 1973 geschiedenis studeerde, was ik een trouw bezoeker van de feministische boekhandel De Heksenkelder, de voorganger van Savannah Bay.[1] De meeste impact hadden de vier brochures van de radicaalfeministische uitgeverij De Bonte Was, over het moederschap, seksualiteit, huwelijk en gezin, en vrouwenwerk. Vrouwen vertelden hierin over hun schokkende ervaringen.[2] In dezelfde tijd schreef Anja Meulenbelt over haar heftige belevenissen als tienermoeder. Ik meen in het blad van de NVSH, Sextant. Het was een voorpublicatie uit haar bestseller De schaamte voorbij (1976).[3] Dit droeg allemaal bij aan bewustwording. Bij mij begon deze in het najaar van 1969.

Lees meer: Recensie | Marja Vuijsje - Oude dozen

Een artistieke (oud)tante

De meeste brievenuitgaves van vrouwen uit het fin-de-siècle zijn van bekende feministes of kunstenaressen. De naam van deze brievenschrijfster, Betsy Repelius (1848-1921), deed bij mij echter geen belletje rinkelen; die van Marie du Saar (1860-1952) herkende ik als een van de eerste Nederlandse vrouwelijke artsen. De tekst op de achterflap maakt wel nieuwsgierig: ‘De brieven tonen hoe Betsy Repelius het professionele kunstenaarsbestaan beleefde, haar buitenlandse reizen, het gezelschaps- en uitgaansleven en haar uitgebreide sociale contacten’ en bieden ‘een inspiratiebron voor nieuw onderzoek’. Die belofte maakt het boek helemaal waar; en ook al vermelden de brieven weinig avontuurlijks, deze ‘eenzijdige’ correspondentie – we lezen alleen de brieven van Betsy en niet de antwoorden van Marie – biedt wel een verrassende onderdompeling in het leven van een zelfstandige vrouw.

Lees meer: Recensie | Tineke van Loosbroek en Jan de Vries...

Het is een onthutsend en pijnlijk verschijnsel dat Sophie van den Elzen blootlegt in haar proefschrift: Hoe zwarte vrouwen onzichtbaar worden in de geschiedenis, zelfs in die van abolitionisme en feminisme. De studie waarop Van den Elzen in maart 2021 in Utrecht promoveerde, gaat over transnationale herinneringsprocessen. Cultural memory studies heet dit veld van wetenschap. Hoe heeft de negentiende-eeuwse internationale beweging voor vrouwenrechten de anti-slavernijbeweging gebruikt, letterlijk als usable past, is de hoofdvraag. Dit boek werpt licht op het moeilijke begrip ‘culturele appropriatie’, dat vaak terugkomt in actuele discussies over dekolonisatie en antiracisme.

Lees meer: Recensie | Sophie van den Elzen - Antislavery in...

De heks van Limbricht is een betoverend boek van Susan Smit over een vrouw in een wereld van wijsheid en bijgelovigheid, van onafhankelijkheid en sociale druk, van weelde en armoede, van onderdrukking en verzet, van ware liefde en verraad. Op een dag wordt de nietsvermoedende Entgen Luijten, een weduwe die een teruggetrokken en natuurminnend bestaan leidt, ruw opgepakt op verdenking van hekserij. Ze krijgt geen tijd meer om haar klompen aan te trekken. Gevangen in de ondergrondse kerkers van het kasteel is ze dagenlang overgeleverd aan niets anders dan een homp brood en haar eigen herinneringen. Het verhaal van Entgen ontvouwt zich in flashbacks op de koude kerkervloer terwijl ze de beschuldigingen afwacht, waardoor haar leven zich voor de lezer afspeelt en verdiept tijdens het heksenproces.

Lees meer: Recensie | Susan Smit - De heks van Limbricht

De zijkant van de filosofie: een discussie over vrouwelijk denken?

Anno 2021 staat de maatschappelijke positie van vrouwen – evenals andere gemarginaliseerde groepen – opnieuw flink in de spotlight. Waar men zo’n honderd jaar geleden fel streed voor vrouwenstemrecht en gelijke burgerrechten, bleek dit maar het topje van de ongelijkheidsijsberg. Ook Aline D’Haese en Frank Meester proberen aan deze trend hun bijdrage te leveren met het boek De zijkant van de filosofie. Een dialoog over vrouwelijk denken. Ze bediscussiëren daarin de vraag waar toch de vrouwen in de Westerse filosofische geschiedenis zijn gebleven. In een zevental hoofdstukken komt het duo via de Klassieke Oudheid, langs de Verlichting en Romantiek uiteindelijk terecht in onze eigen eenentwintigste eeuw. In hun getranscribeerde gesprekken passeren allerlei vrouwelijke denkers de revue, maar komen ook andere bekende historische dames aan de beurt. Korte tekstkaders bieden hierbij verdere duiding.

Lees meer: Recensie | Aline D’Haese en Frank Meester - De...

Pioniers in Onderwijsland. Onderweg naar 1832: een groepsbiografie uit de Groningse school

In dit prachtig vormgegeven boek komen thema’s uit het eerdere werk van historisch pedagoge Mineke van Essen terug: in het bijzonder de opleiding en carrière van vrouwen en mannen in het onderwijs. Het nieuwe van dit boek zit ‘m in de vorm – een groepsbiografie -, en in de vragend-vertellende manier waarop de levenslopen worden gepresenteerd en “ingekleurd”.

In Onderweg naar 1832 volgt Van Essen vier Groningse jongemannen, die in de vroege negentiende eeuw werden opgeleid tot onderwijzer, en twee jonge vrouwen, voor wie die opleiding toen niet openstond maar die wel in het Groningse onderwijs terechtkwamen. Wat maakt deze zes tot een groep? Van Essen wijst op hun eenvoudige afkomst en hun jonge leeftijd, maar sterker is het argument dat ze in dezelfde tijd hun opleiding kregen en bijdroegen aan de modernisering van het Groningse onderwijs. Bij de keuze van de groepsleden heeft ook het feit dat Van Essen haar hoofdpersonen ‘kende’ uit eerder onderzoek een rol gespeeld. In dit boek plaatst ze hen samen in één decor, vroeg negentiende-eeuws Groningen, en geeft ze aan de hand van de levens van deze “pioniers” een beeld van het moderne Groningse onderwijs. Slotakkoord is het feest in 1832 – vandaar de titel – ter gelegenheid van het ambtsjubileum van schoolopziener Van Swinderen, die door zijn invloed op de zes feitelijk de zevende hoofdpersoon is.

Lees meer: Recensie | Mineke van Essen - Onderweg naar 1832

Noodzakelijke Holocaustliteratuur: een Franse verzetsvrouw in Auschwitz

In de afgelopen 75 jaar zijn talloze memoires gepubliceerd over Auschwitz, het bekendste van alle vernietigingskampen en synoniem aan het ultieme kwaad in de mens. Onder de vroegste vrouwelijke auteurs van memoires bevinden zich onder anderen Olga Lengyel en Ana Novac, wier getuigenissen – Novac wist in gevangenschap zelfs een dagboek bij te houden – uit respectievelijk 1946 en 1966 in het Nederlands zijn verschenen als Leven met de dood (2004) en De mooie dagen van mijn jeugd (2010). Nu zijn ook de memoires van de hier lang onbekend gebleven Charlotte Delbo vertaald. Eindelijk, want Niemand van ons zal terugkeren is zonder twijfel indrukwekkende en noodzakelijke Holocaustliteratuur.

Lees meer: Recensie | Charlotte Delbo - Niemand van ons zal...

Met Liefde in de Lage Landen. Een portret van Nederland in 15 huwelijken benadert historica en schrijfster Mirjam Janssen de Nederlandse geschiedenis vanuit een fris perspectief. We kunnen de historie van het land vatten in politieke gebeurtenissen en sociale ontwikkelingen, maar óók inzoomen op huwelijk en gezinsleven. Deze vormen, aldus Janssen, evengoed een toetssteen voor vele maatschappelijke veranderingen.

Lees meer: Recensie | Mirjam Janssen - Liefde in de Lage...

In 2019 was het precies honderd jaar geleden dat de wet op het algemeen actief vrouwenstemrecht in Nederland werd aangenomen. Reden voor een terugblik, aldus het Liberaal Vrouwen Netwerk. Op verzoek van deze organisatie, onderdeel van de VVD, schreven historici Fleur de Beaufort en Patrick van Schie (TeldersStichting) daarom het boek De liberale strijd voor vrouwenkiesrecht.

Lees meer: Recensie | Fleur de Beaufort en Patrick van...

Zoektocht zonder antwoord

Fresia’s voor mevrouw Brak is het vervolg op De hemel bestaat niet uit 2011. In dat boek gaf Jannetje Koelewijn op basis van haar vaders verhalen een indringend beeld van het leven van haar ouders; hoe zij in naoorlogs Amsterdam trouwden, met de groeiende kinderschaar – drie meisjes en drie jongens – regelmatig verhuisden en hoe vader steeg op de maatschappelijke ladder. Het leven van moeder stond na haar huwelijk en het daardoor indertijd onvermijdelijke ontslag in het teken van de zorg voor kinderen en huishouden. Dat maakte haar – ondanks de stijgende welvaart – niet gelukkig. Ze distantieerde zich rond haar veertigste van het geloof van haar gereformeerde echtgenoot. Later volgde ze een opleiding sociaal werk en ging ze op zichzelf wonen onder haar eigen naam: Renske Brak.

Lees meer: Recensie | Jannetje Koelewijn - Fresia’s voor...

Tussen dagboek en autobiografie: karakterschets en levensgeschiedenis

Wat begint als een terugblik op de kindertijd van de jonge Belle van Ittersum (1783-1809) die graag een waarheidsgetrouw beeld van haar karakter wil geven, inclusief de zwakke punten, wordt in het Franstalige dagboek dat erop volgt een weergave van een vaak niet al te vrolijk leven. Haar moeder sterft als Belle twee jaar oud is. Vervolgens wordt ze opgenomen door haar oma van moederszijde en een kinderloze tante. Haar vader, die een militaire functie heeft, ziet ze in die tijd nauwelijks. Opgegroeid tussen volwassenen geniet ze van bezoeken aan neefjes en nichtjes. Sociale conventies dwingen haar afstand te bewaren tot mensen die niet tot de adel behoren, zoals het huispersoneel. Aanvankelijk leven ze in luxe in het door haar oma gehuurde Burmaniahuis in Leeuwarden. Haar tante geeft haar les aan huis vanuit de gedachte dat de leergierige Belle geen blauwkous of savante moet worden.

Lees meer: Recensie | Greddy Huisman - Zie hier mijn karakter

Rebelse schrijfsters in de Franse letteren

In het voorwoord maakt Margot Dijkgraaf duidelijk waarom zij de tien schrijfsters in Zij namen het woord “rebels” noemt: “Rebels zijn ze vooral vanwege hun literaire werk, niet vanwege hun gedrag of hun levensstijl. Het gaat me om wat ze hebben veranderd in de literatuur, om de revoluties in onderwerp, denkbeelden, in stijl of aanpak.”[10] Deze brede definitie, wellicht ingegeven door het thema ‘Rebellen en dwarsdenkers’ van de Boekenweek, zingt als een basisthema door het boek.

Lees meer: Recensie | Margot Dijkgraaf - Zij namen het woord

Els Kloek bundelt haar onderzoekservaringen

De compacte bundel Vrouwen en kinderen eerst verscheen in het kader van de maand van de geschiedenis 2019 met als thema Hij/Zij. Het centrale idee was om de discussie te stimuleren rond de vraag hoe vrouwen beter te integreren in het algemene beeld van de geschiedenis. De stukken, geschreven tussen 2003 en 2019, zijn onder meer verschenen in Spiegel Historiael/Geschiedenis Magazine en het Tijdschrift voor Familiegeschiedenis/ GEN Magazine. Els Kloek stelt erin haar ervaringen te boek met onderzoek en de ontwikkelingen binnen het vak vrouwengeschiedenis. Ook brengt ze ethische en educatieve kwesties naar voren die daarbij spelen. Thema’s die haar raken en opnieuw actueel zijn passeren eveneens in de bundel, zoals de canon, die ze ziet als een middel voor het onderwijs om kennis te delen, opdat we er met zijn allen over mee kunnen praten. De discussie rond de oprichting van een Nationaal Historisch Museum wordt inmiddels ook weer nieuw leven ingeblazen.

Lees meer: Recensie | Els Kloek - Vrouwen en kinderen eerst

"Zo'n pleziermeisje dat altijd jongens om zich heen moet hebben"

Duizenden Nederlanders hielden tijdens de Tweede Wereldoorlog voor korte of langere tijd een dagboek bij. Onder hen waren veel jonge vrouwen, van wie Anne Frank en Etty Hillesum – die (postuum) wereldfaam verwierven – veruit de bekendste zijn. Het recent verschenen Bakvis in oorlogstijd. Het dagboek van Miep Diesel is van een geheel andere orde, maar past in de trend van groeiende belangstelling voor ‘gewone’ mensen in bijzondere omstandigheden. Het is een egodocument dat jongeren van nu aan het denken kan zetten. Niet alleen over de dagelijkse realiteit van het leven in oorlog, maar ook over actuele thema’s als slutshaming en #metoo. 

Lees meer: Recensie | Miep Diesel - Bakvis in oorlogstijd